تاملی بر ماهیت گروهك تروریستی ریگی

ترویج مكتب دیوبندی شبه قاره در سیستان و بلوچستان نیز در تقویت رویكردهای ضدشیعی تاثیر زیادی داشته است. به موازات تاثیرات این مكتب، وهابیت نیز با تزریق اسلام متحجر به برخی مناطق محروم منطقه، حربه خطرسازی را علیه اسلام منطقی خلق كرده است.

به نظر می رسد، گروهك ریگی نمایندگی جریان انحرافی ترویج شده توسط آمریكا، انگلیس و عربستان را در منطقه پیگیری می كند. این جریان تفرقه افكن در راستای تخریب وحدت اهل سنت و شیعه اقدام به ترویج تكفیرگرایی و فرقه افكنی كرده كه حاصل آن چیزی جز دین ستیزی نیست.اندیشه تكفیر القاعده ای به دلیل ماهیت ایدئولوژیك و مبارزه طلبانه خود جذابیت بالایی ایجاد می كند و عمدتاً جریاناتی از این نوع محل فعالیت اپوزیسیون سیاسی-امنیتی كشورها هستند كه در این مسیر اغلب به مبارزه مسلحانه دست می برند و توانایی بومی شدن را دارند. به دلیل ماهیت تفكر منجمد و متصلب اندیشه تكفیری و رویكرد خصومت گرایانه آنها به مكتب تشیع، شیعیان همواره به عنوان هدفی ثابت برای حملات آنان مطرح بوده اند. البته مرور جنایات این گروهك به خوبی نشان می دهد، برادران اهل سنت نیز هرگز از شرارت ها و جنایات آنان در امان نبوده اند.

به اعتراف اعضای دستگیر شده گروهك ریگی، رهبر این گروه از باورها و اعتقادات افراد جذب شده توسط گروه در راستای اهداف سیاسی- امنیتی خود و نوكری به اجنبی ها سوءاستفاده فراوانی كرده است.

تحلیل روانشناختی عبدالمالك ریگی

گروه ریگی پس از انجام چندین عملیات تروریستی به سرعت مورد توجه قدرت های بیگانه قرار گرفت. عوامل گروه از این شرایط به عنوان یك فرصت استثنایی بهره گرفتند. به گونه ای كه در مدت كوتاهی برخی از خبرگزاری های عربی- انگلیسی، كانال های ماهواره ای و سایت های اینترنتی به تبلیغ و تطهیر گروهك ریگی پرداختند و سردسته این گروهك نیز توانست اهداف تبلیغی خود را از این طریق محقق سازد.

محرك ها و ریشه های رفتار خشونت بار گروه ریگی را می توان به كمك برخی نظریات روانشناسانه تبیین كرد. رفتارشناسی تروریسم ریگی ماهیت واقعی وی را آشكارتر و درك و فهم رفتار او را دقیق تر می سازد. به نظر می رسد همین مبانی رفتاری نوع سوگیری گروه ریگی در گرایش به دولت های بیگانه را تفسیر كرد.

برخی محیط های اجتماعی باعث می شود افراد دارای زمینه های خاص نتوانند شخصیت ویژه خود را بسازند و آن را تثبیت كنند. از این رو به «من» خود و هویت ویژه خویش مشكوكند. درمیان نظریات مختلف پرخاشگری، «آلفرد آدلر» بر تبیین روانشناختی و فردی خشونت گرایی تاكید دارد. براین اساس «پرخاشگری و خشونت در واكنش و جبران شكست های فردی به وجود می آیند. آدلر معتقد است: «هرگاه انسان دارای احساس های «كهتری» باشد، خواه این احساس جسمی باشد، خواه روانی یا اجتماعی، نوعی فرایند جبرانی وارد عمل می شود و باعث می گردد فرد برای دست یابی به برتری و نمایش قدرت وارد عمل و اقدام شود.

با اتكا به نظریه «آدلر» می توان پذیرفت كه فرآیندهای واكنشی خشونت بار فردی چون ریگی و اعضای گروه وی در واقع بازتاب ناكامی ها و احساس حقارت هایی است كه رگه هایی از آن در طیفی از این افراد وجود داشته است اما توسط برخی سرویس های امنیتی بیگانه، تحریك و تقویت شده است. براین مبنا، شالوده فكری و رفتاری ریگی به گونه ای است كه «كشتار بیشتر، احساس قدرت افزون تری» برای وی بوجود می آورد. گروه ریگی از طریق انتشار تصاویر ویدئویی عبدالمالك و جنایت های وی، تهدید مسئولین سیاسی و امنیتی محلی و كشوری، تهدید به انجام حملات تروریستی در پایتخت و وانمود كردن به نهراسیدن از مرگ، درصدد بازنمایی قدرت و پرخاشگری افراد گروه است. كینه توزی، انتقامجویی و خشونت ورزی ریگی را می توان با مفهوم «عقده كهتری» آدلر تشریح كرد. «عقده كهتری» و حقارت زمانی بوجود می آید كه افراد در دوره ای از زندگی خویش بیش از حد مطرود بوده اند: «شیوه زندگی این افراد زیر سلطه با نیاز به انتقامجویی نهادینه می شود و آنان دشمنان اجتماع می شوند.» در واقع شرارت و خشونت حاصل فرایند تبدیل عقده حقارت به عقده برتری جویی جبرانی است كه طی آن فرد تلاش می كند به هر قیمتی سرآمد شود. حتی اگر از طریق خونریزی و سبوعیت باشد.

عبدالمالك ریگی چندی قبل از اینكه در سن 19 سالگی فعالیت مسلحانه خود را شروع كند، از مدرسه علمیه گشت سراوان اخراج شده بود. وی كه وضعیت فرهنگی- تربیتی مناسبی نداشته، در دام باندهای شهر افتاده و طایفه بزرگ ریگی از وی ابراز انزجار می كند. وی در نهایت اقدام به تشكیل گروه مسلح مستقل می كند.

مهمترین خصیصه روانی ریگی كه از تحلیل رفتاری وی استنباط می شود، تلاش وی و گروه تحت امرش جهت «اسطوره سازی» از او بوده است. در فیلم ها و تصاویر تبلیغاتی این گروهك همواره در حالیكه همراهان ریگی با صورت های پنهان و دارای نقاب ظاهر می شوند، او بدون هیچ هراسی، از پوشیدن سروصورت خودداری كرده و با این نوع اقدام سعی دارد تمامی توجهات را به خود جلب كند. براین اساس تمركز نگاه ها و افكار بر شخص ریگی، به لحاظ روانی احساس قدرت و شكست ناپذیری فزاینده ای به وی می بخشد و او می تواند در پناه این تصویرسازی و فرافكنی به خلق قدرت برتر از خود بپردازد.در ساختار احساسی- روانی ریگی قدرت تخریب گر و نابودكننده ای كه وی با راهبندان، آدم ربایی و كشتار به نمایش می گذارد، موجب شكل گیری ذهنیت قدرتمند بودن در وی می شود. او در مدت چندسال فعالیت خشونت بار توانست این وضعیت روانی را به سایر اعضای گروه نیز سرایت داده و افرادی خونخوار از آنها بسازد. تماشای تصاویر و صدای ریگی در شبكه های ماهواره ای و كانال های تلویزیونی با تقویت شهرت و حضور بین المللی وی موجب برانگیختن و ارضای حس قدرت طلبی و پوشش عقده حقارت او شده بود.

ریگی خود را منجی و نماینده مردم منطقه تصور كرده و اعلام می كند: «ما خواستار احقاق حقوق ملی و مذهبی اهل سنت و بلوچ هستیم.»در ذهنیت ریگی گروهك چند نفره درحد یك جنبش مردمی و سفاكی به «احقاق حق» تعبیر شده كه بر تداوم آن اصرار می ورزد.

در حقیقت گروهك ریگی تلاش می كرد با تلفیق عناصر بومی- سرزمینی، سیستان و بلوچستان و سیاست های جهانی ابرقدرت ها، شكل گیری نوعی بحران چند وجهی و عمیق را در این منطقه به اذهان تلقین كند. دراین راستا، ریگی در صدد بوده است جهت ایجاد فضای ترس و وحشت تصویر خیالی و شكست ناپذیر از خود ارائه كند. برآیند این باورسازی ها این خواهد بود كه افكار عمومی عمدتا قدرتی بیش از آنچه كه واقعا این گروه ها دارند به آنها نسبت دهند.

شهرت طلبی ریگی موجب شده بود وی حملات زنجیره ای و خشونت بار را تداوم بخشد. حفظ این خصیصه موجب نمادسازی از تروریست ها به صورت یك قدرت افسانه ای می شود. بدون تردید آحاد اعضای گروهك ریگی و شخص وی از شیوع هراس و وحشت، لذت برده و احساس غرور می كردند چرا كه این وضعیت موجب می شد او مرگ و زندگی افراد را در دستان خود ببیند.

توسل ریگی به اقدامات هولناك و تبدیل شدن وی به چهره ای مخوف از یكسو وی را به عنوان سركرده كاریزمای نیروهای ضدنظام معرفی كرده و موجب جذب سایر اشرار و معارضان توسط وی و گستردگی حوزه عملیاتی و افزایش منابع انسانی گروهش شده و از سوی دیگر تخریب وسیع اذهان مردم جامعه به سادگی امكان پذیر شود. ریگی از این اصل و قاعده تروریستی بهره می گرفت كه «هراندازه خطرناك تر به نظر برسد، قدرتمندتر است». بر این اساس شالوده افكار و رفتار ریگی را می توان انگیزه های جزم اندیشانه، بغض متراكم، ناكامی امیال و آرزوها و جنون هراس افكنی قلمداد كرد. ریگی و عناصر تحت امر وی با تقلید از كادر رهبری القاعده، با انتشار برخی تصاویر بر روی شبكه اینترنت، از فضای مجازی نیز جهت شهرت سازی خود بهره می گرفت. وی همانند بن لادن لباس به اصطلاح چریكی می پوشید و اسلحه كلاشینكف كوتاه همانند بن لادن همراه خود داشت و در تیراندازی هایش نیز ژست تبلیغاتی می گرفت پیشرفت تكنولوژی و امكان پخش همزمان عملیات های تروریستی در سراسر جهان، مشاهده لحظه انفجارها و تخریب های تروریستی، جذابیت غم باری برای مخاطبان دارد. این امر به معنای توزیع هراس و وحشت در بین جوامع و خانواده هاست و قدرت شوك سازی فزاینده ای به تروریست های ریگی می دهد. بدون تردید «تصویر واقعیت» بسیار مهمتر از واقعیت جلوه می كند. ریگی و اطرافیان وی نیز تلاش كرده اند از طریق تصویرسازی و ذهنیت سازی مخاطبان، وارد نوعی فرایند جبران ضعف های درونی و شخصیتی خود شوند.

گروهك ریگی در مقام دست نشاندگی

نوع عملكرد و عملیات های گروه ریگی نشان می دهد كه این عملیات ها سفارشی و به درخواست برخی قدرت های فرامنطقه ای صورت گرفته است. مصاحبه عبدالحمید ریگی با رسانه های مختلف و اعتراف به ارتباط با آمریكا هیچ تردیدی را در این رابطه باقی نمی گذارد. عبدالمالك بارها در كراچی و اسلام آباد با ماموران آمریكایی دیدار كرده است. وی در سال 2002 در یكی از دیدارهایش خواهان كمك مالی- تسلیحاتی از سوی آمریكا می شود. پس از وقفه چندین ساله ملاقات ها، ریگی مجددا از سال 2006 از طریق یكی از رابطان بلوچ در نیوجرسی آمریكا با مقامات آن كشور رابطه برقرار می كند. وی در طول این مدت چندین نشست محرمانه با «اف.بی.آی» و سیا داشته است و عبدالحمید ریگی نیز با نام مستعار «امان ا...» به آمریكا رفت و آمد داشته است. مسایل مطرح شده در سومین دیدار اعضای گروهك ریگی با آمریكاییها كه توسط عبدالحمید ریگی در سفارت آمریكا در اسلام آباد صورت گرفته است، قابل توجه می نماید. تلاش ماموران آمریكایی مبنی بر كسب اطلاعات دقیق تر از شمار اعضای گروه، امكانات آن، میزان حمایت مردم محلی بلوچ از این گروهك، نیازهای گروه در زمینه سلاح، كمك های مالی، آموزش و توانمندی گروه ریگی در بسیج نیروهای معارض ضدحكومتی با حمایت ماموران آمریكایی حاكی از برنامه ریزی آن كشور جهت بهره گیری از گروهك ریگی جهت ایجاد بی ثباتی در شرق كشور بود. به دنبال این ملاقات ها، آمریكا تصمیم می گیرد علاوه بر پشتیبانی مالی و تسلیحاتی گروه ریگی، پایگاهی در داخل خاك افغانستان نیز در اختیار گروه قرار داده و حتی نظامیان خود را مامور آموزش جنگجویان گروهك ریگی كند.

در گزارش آوریل 2007 شبكه تلویزیونی ABC آمریكا، تاكید شده است كه سازمان های جاسوسی آمریكا و انگلیس در تجهیز ریگی دست داشته اند. همچنین گفته می شود، دیك چنی، معاون بوش، نیز در سفر فوریه 2008 به پاكستان در مورد ایجاد ستاد عملیاتی ضدایرانی با محوریت عبدالمالك ریگی، با مشرف رئیس جمهور سابق پاكستان به توافق رسیده بود. معمولا گروه هایی كه به افتخار نوكری ابرقدرت ها نایل می آیند، به سرعت هم مسلكان خود را پیدا می كنند. در این راستا ارتباط ریگی با گروه منافقین نیز قابل تامل است. به گفته عبدالمالك ریگی، «منافقین همكاری خوبی با گروه ریگی داشته اند و همواره رهبران گروه را از فعالیت های دولت و حضور نیروهای نظامی در حوزه عمل شان، مطلع كرده اند»، گفته می شود، «عمرالبغدادی» از سران القاعده در عراق وظیفه ایجاد ارتباط بین اعضای منافقین و گروه ریگی را برعهده داشته است. در حال حاضر در شرایطی كه، عراق در حال اخراج منافقین از آن كشور است، آمریكا احتمالا تلاش خواهد كرد با نفوذ دادن منافقین در پاكستان و پیوندهای عملیاتی آنها با گروهك ریگی، جبهه گسترده تری علیه منافع و امنیت ملی ایران در حوزه شرقی كشور، ایجاد كند.

گروه های بومی و محلی مشابه گروه ریگی و منافقین، گزینه های مناسب و جایگزین های فرمان پذیرتری به جای القاعده جهت پیگیری اهداف آمریكا در ضربه زدن به ایران به شمار می روند. همكاری با این گروه ها برای آمریكا دارای ارزش افزوده سیاسی و امنیتی است. به نظر می رسد پس از سقوط طالبان در افغانستان، بسیاری از بلوچ های مسلح كه قبلا با طالبان و القاعده همكاری می كردند، به منطقه زادگاهی خود در درون مرزهای ایران برگشته اند. این نیروها توسط آمریكا و عربستان شناسایی شده و مورد بهره برداری قرار می گیرند. این كشورها در پی تحریك قومی و مذهبی اقلیت ها در ایران است تا نوعی ستیزش نیابتی را سازماندهی كند. در این راستا، ریگی ابزاری است كه كاركردش با اهداف آمریكا در منطقه انطباق دارد.

به نظر می رسد، «تروریسم ریگی» در چارچوب «تروریسم مطلوب» آمریكا قرار می گیرد كه با توجیه سیاسی، استفاده و حمایت از آن منعی ندارد.

عربستان سعودی نیز كه شاهزادگانش از جمله «بندربن سلطان» سابقه فعالی در خلق گروه های موسوم به القاعده داشته اند، از طریق ترویج وهابیت در مرزهای شرقی ایران، بعد نرم افزاری و مذهبی خشونت ها را تغذیه می كند. عربستان سعودی علاوه بر حمایت معنوی از گروهك ریگی، از طریق پخش تصاویر جنایت های ریگی توسط شبكه العربیه، حمایت رسانه ای وسیعی از این گروه به عمل آورده است. گفته می شود، ریگی در سفر به عربستان به بهانه حج، در دیدار با برخی نیروهای امنیتی این كشور مورد حمایت گسترده قرار گرفته است. عربستان از طریق نفوذ گسترده در سرویس امنیتی پاكستان كه در پی كنترل ورود و خروج القاعده از این كشور است، توانسته است در كسب حمایت های پاكستان از ریگی نیز موفق عمل كند.

انگلیس نیز با توجه به نفوذ تاریخی خود در بلوچستان پاكستان و ایران و همچنین حمایت های پیدا و پنهانی كه از اشاعه وهابیت به عمل می آورد، فعالیت های مخفی و خطرناكی را در منطقه دنبال می كند. بسیاری اوقات انگلیسی ها فعالیت امنیتی خود را به نیابت از آمریكا به عمل می آورند. به لحاظ راهبردی و سابقه استعماری، مبنای تفكر انگلیسی همواره فرقه سازی و ایجاد تنش در درون اسلام بوده است. در هر حال مثلث شوم آمریكا- انگلیس، عربستان به میزبانی پاكستان، روند بازسازی و فعال سازی تروریسم در حوزه شرقی ایران را در پیش گرفته اند. چرا كه شاید از این طریق بتوانند ثبات سیاسی- امنیتی ایران را خدشه دار كرده و در رقابت های منطقه ای و بین المللی دست برتر را بویژه در عراق، لبنان و افغانستان داشته باشند.

آینده شناسی گروهك ریگی

در 23 فوریه 2010 خبر دستگیری عبدالمالك ریگی انتشار یافت. بدون تردید به دام افتادن ریگی بسیار مهم و تعیین كننده خواهد بود اما اذهان آینده نگر روند تحولات را معطوف به آینده تحلیل می كنند و در زمان متوقف نمی شوند. اكنون مهمترین سؤال این است كه گروهك ریگی پس از او چه سرانجامی خواهد یافت؟

نگاهی اجمالی به سوابق برون مرزی فعالیت های ریگی حاكی از چند لایه بودن این بحران دارد. ریگی در چارچوب ترویج و تثبیت افكار خشونت محورانه خود در حوزه شرقی ایران در برخی مدارس اهل سنت پاكستان حضور یافته و ندای نجات اهل سنت و بلوچ های ایران را سر می دهد. این مدارس آشكارا لایه های ارتباطی عربستان و القاعده و طالبان محسوب می شوند. ریگی همسو با این جریانات مراكز آموزشی جهت تربیت عناصر انتحاری ایجاد كرده است كه به صورت پایگاه های آموزشی متحرك عمل می كنند. اقشار محروم بلوچ و پاكستانی در این مراكز جذب می شوند. این مراكز كه تحت حمایت سازمان اطلاعات ارتش پاكستان(I.S.I) قرار دارد، از مراكز آموزشی القاعده در بلوچستان پاكستان نیز بهره می گیرد.» گفته می شود گروهك ریگی تاكنون توانسته است بیش از 200 نفر جهت عملیات های انتخاری آموزش دهد.

ریگی همواره به شدت از سوی عربستان، پاكستان، انگلیس و آمریكا مورد حمایت مالی- تسلیحاتی و تبلیغاتی قرار گرفته است.